Ιλέην, καλωσήρθες στα Λογοτεχνικά Ταξίδια. Μίλησέ μας λίγο για σένα ώστε να σε γνωρίσουμε καλύτερα.
Νεκταρία, σ’ ευχαριστώ από καρδιάς για τη φιλοξενία, καλώς σας βρήκα. Ονομάζομαι Ιλέην Ρήγα, γεννήθηκα στο Μόντρεαλ του Καναδά, όμως μεγάλωσα και ζω στη Σπάρτη. Έχω τελειώσει Γαλλική Γλώσσα & Φιλολογία στο ΕΚΠΑ και έχω μεταπτυχιακό στη Δημιουργική Γραφή από το ΕΑΠ & το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Κάποιοι ίσως να με γνωρίζουν μέσω του λογοτεχνικού webzine nyctophilia.gr, το οποίο δημιούργησα το - μακρινό πλέον - 2015. Αγαπώ πολύ τη λογοτεχνία τρόμου, τη μετάφραση και να μιλάω για τον Edgar Allan Poe!
Πώς μπήκες στο χώρο του βιβλίου, με ποια ιδιότητα και ποια είναι η εμπειρία σου ως τώρα;
Στον χώρο μπήκα αρχικά μέσω της nyctophilia.gr και τις συνεργασίες με συγγραφείς και εκδοτικούς που είχαμε χάρη στο webzine. Στη συνέχεια, ήρθαν οι μεταφράσεις και πλέον, έχοντας στο ενδιάμεσο αποκτήσει εμπειρία και το μεταπτυχιακό στη Δημιουργική Γραφή, έχω ξεκινήσει να διδάσκω δημιουργική γραφή στην πόλη μου, ενώ υπάρχει στα σκαριά και ένα online εργαστήρι που θα τρέξει μέσα στο 2025.
Μεταφράστρια αλλά και συγγραφικός μέντορας, λέει το βιογραφικό σου. Ας ξεκινήσουμε με μια ερώτηση που προσωπικά σκέφτομαι πολύ συχνά. Αξίζουν κάποια ελληνικά βιβλία να μεταφραστούν και να προωθηθούν στο εξωτερικό, και αν είχε τη δυνατότητα να το κάνεις, υπάρχουν στο μυαλό σου κάποιοι συγγραφείς και βιβλία που ίσως να τα κατάφερναν στον εκδοτικό χώρο έξω από την Ελλάδα;
Δεν θα ηθελα να κατονομάσω, ώστε να μην αδικήσω κανέναν, όμως σίγουρα υπάρχουν πολύ αξιόλογες πένες που αξίζουν να μεταφραστούν, και ήδη κάποιες το έχουν καταφέρει, ενώ αρκετοί γράφουν πλέον εξαρχής στ’ αγγλικά, ώστε να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν τόσο σε ξενόγλωσσες ανθολογίες διηγημάτων όσο και να αυτοεκδόσουν στην amazon και να βρουν ένα πολύ μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό απ’ ό,τι το ελληνόφωνο.
Η μετάφραση ενός βιβλίου πόσο δύσκολη δουλειά είναι; Τι πρέπει να προσέξει ένας μεταφραστής όταν δουλεύει πάνω σε ένα κείμενο και τι πρέπει να προσέξει κι ο συγγραφέας όταν παίρνει το μεταφρασμένο κείμενο στα χέρια του;
Είναι το ίδιο δύσκολη δουλειά όσο η συγγραφή, ίσως και λίγο περισσότερο, γιατί δεν έχεις τις συγγραφικές ελευθερίες του συγγραφέα. Αυτό που πρέπει να προσέχει ένας ευσυνείδητος μεταφραστής είναι να κρατά τις ισορροπίες στις ελευθερίες που του επιτρέπει η γλώσσα του, ώστε εν τέλει να το τελικό κείμενο να μην αλλοιώνει την αρχική φωνή και ατμόσφαιρα του συγγραφέα. Για παράδειγμα, μπορεί στα ελληνικά να έχουμε τρεις διαφορετικές εκφράσεις για να αποδώσουμε μία στα αγγλικά, οπότε σε αυτή την περίπτωση ο μεταφραστής καλείται να επιλέξει αυτή που ταιριάζει περισσότερο στο πρωτότυπο ύφος και την αρχική ατμόσφαιρα του συγγραφέα.
Όσον αφορά τον ίδιο τον συγγραφέα, δυστυχώς δεν μπορεί να προσέξει και πολλά, καθώς στις περισσότερες των περιπτώσεων γνωρίζει ελάχιστα, έως καθόλου, τη γλώσσα της μετάφρασης, είναι μια σχέση ρίσκου και εμπιστοσύνης. Δεν έχει λοιπόν έλεγχο, τυπικά, στο μεταφρασμένο κείμενο, γι’ αυτό είναι σημαντικό οι μεταφραστές να επιλέγουν, όσο γίνεται, είδη και συγγραφείς που αγαπούν και κατέχουν.
Εσύ ως μεταφράστρια τι έχεις να προσφέρεις στον συγγραφέα που θα σε προσεγγίσει για μετάφραση; Θα δούλευες πάνω σε ένα βιβλίο που μπορεί να μην το πίστευες και πολύ; Και υπάρχει κάποιο είδος που να απολαμβάνεις λιγάκι περισσότερο να μεταφράζεις;
Η μετάφραση δεν είναι επιμέλεια, αυτό που θα προσφέρω θα είναι τόσο καλό όσο το κείμενο που θα μου δοθεί, οπότε στην ουσία, του προσφέρω το ίδιο του το κείμενο, σε μια γλώσσα όμως που θα του επιτρέψει να βρει περισσότερους αναγνώστες, καθώς θα μπορεί πια να το προωθήσει σε αγορές του εξωτερικού.
Όχι, η αλήθεια είναι πως δεν θα δούλευα ένα βιβλίο που δεν το πιστεύω, μιλώντας για μετάφραση πάντα, γιατί κατά τη συγγραφική διαδικασία και επιμέλεια, πολλά διορθώνονται και η ζυγαριά μπορεί να γείρει προς το καλύτερο. Αγαπημένο είδος; Ο τρόμος, φυσικά, όμως αγαπώ την πρόκληση ακόμα και όταν μου έρχονται για μετάφραση κείμενα διαφορετικής θεματολογίας, γι’ αυτό και δεν θα πω όχι σ’ ένα κείμενο που θα με εντυπωσιάσει.
Πες μας με δύο λόγια τι σημαίνει συγγραφικός μέντορας και θα ήθελα να μάθω αν είναι μεγάλη ευθύνη το να είσαι μέντορας ενός συγγραφέα και πώς αντιμετωπίζεις τις ανασφάλειες που έχουμε, εμείς οι συγγραφείς;
Είναι ένας καθοδηγητής, αν θες, εκείνος που θα σε καθοδηγήσει ώστε να αποτυπώσεις στο χαρτί την καλύτερη εκδοχή της ιστορίας σου, που θα σε βοηθήσει να ξεπεράσεις δυσκολίες και φοβίες και θα σε εμψυχώσει να βελτιωθείς και να συνεχίσεις. Δεν είναι εκεί να σε κρίνει, αλλά να σου μάθει. Και ναι, είναι πολύ μεγάλη ευθύνη, γιατί κρατάς στα χέρια σου δύο ψυχές, του συγγραφέα και του βιβλίου του. Οι ανασφάλειες υπάρχουν όταν νιώθουμε ευθύνη, απέναντι στην τέχνη μας, στους αναγνώστες, σε μας τους ίδιους, δεν είναι κάτι κακό, είναι όμως εμπόδιο αν τις αφήσουμε να μας νικήσουν και να παραιτηθούμε. Αυτό προσπαθώ να περνάω στους ανθρώπους που με εμπιστεύονται και γι’ αυτό συζητάμε γι’ αυτές όσο χρειαστεί, μέχρι να νιώσουν ξανά αυτοπεποίθηση και να υπερισχύσει η ανάγκη για δημιουργία και έκφραση.
Λαμβάνουν υπόψη τους οι συγγραφείς με τους οποίους συνεργάζεσαι, τις συμβουλές σου; Ποια είναι μία συμβουλή που δίνεις σε όλους ανεξάρτητα με το τι είδος γράφουν;
Συνήθως ναι, όμως είναι απόλυτα σεβαστό όταν δεν το κάνουν, γιατί στο κάτω κάτω, δικό τους είναι το έργο, αυτοί έχουν τον τελευταίο λόγο, εγώ απλώς δίνω λύσεις και ιδέες για να αποφύγουν κάποια κλισέ θέματα, κάποια προβλήματα πλοκής ή έκφρασης, και γενικά για να βελτιώσουν το τελικό αποτέλεσμα. Προσπαθώ πάντα να σέβομαι το όραμά τους και τον κόπο τους, δεν θα τους χαϊδέψω τα αυτιά όμως, αυτά που πρέπει θα τα επισημάνω. Την τελική απόφαση την έχουν οι ίδιοι -απ’την άλλη όμως, ποιος ο λόγος να ζητήσεις βοήθεια όταν δεν σκοπεύεις ν’ ακούσεις όσα πρέπει να διορθώσεις; Αυτό που συμβουλεύω πάντα είναι να πειραματίζονται στη γραφή τους μέχρι να βρουν τη φωνή τους, να βρουν τη σωστή οπτική. Να μη φοβούνται να σβήσουν και να ξαναγράψουν και, κυρίως, να μην περιμένουν την τέλεια στιγμή ή την έμπνευση για να ξεκινήσουν να γράφουν. Γράψε. Όπως και να ‘ναι, γράφτο. Θα το διορθώσουμε μετά, ξεκίνα το όμως, λέρωσε τη σελίδα, μην την αφήνεις λευκή.
Προσωπικά σε γνώρισα ως την δημιουργό μιας σελίδας που αγαπήθηκε πολύ, το Nyctophilia.gr . Πες μας δύο λόγια γι’ αυτό, πώς το εμπνεύστηκες, τι σου έχει προσφέρει ως τώρα και τι να περιμένουμε μελλοντικά;
H Nyctophilia ήταν μια ιδέα που υπήρχε από παλιά μυαλό μου, ένας τόπος συνάντησης και έκφρασης για ένα είδος που, αν και ακόμα θεωρείται "υποκουλτούρα", έχει πλέον αρχίσει να γίνεται περισσότερο αποδεκτό. Έκτοτε, συνέβησαν πολλά όμορφα αλλά και δυσάρεστα γεγονότα, μεγαλώσαμε εμείς, μεγάλωσε και το site, όμως δεν μεγάλωσαν οι ώρες της μέρας, και έτσι, όταν πια δεν μπορούσα να της δώσω την προσοχή που άξιζε, την έβαλα για λίγο στον πάγο. Σκοπεύω να την επαναφέρω, μακάρι σύντομα, ώστε να υπάρχει έστω και σαν απλή βιβλιοθήκη κειμένων, καθώς έχουμε φιλοξενήσει πολύ ενδιαφέροντα κείμενα και διηγήματα. Η nyctophilia ήταν στην ουσία το εισιτήριο, για πολλούς από την ομάδα, σ’ έναν κόσμο λογοτεχνίας και τέχνης που αλλιώς δύσκολα θα είχαμε πρόσβαση, και γι’ αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της πορείας μου στον χώρο, ο θεμέλιος λίθος όλων όσων ήρθαν αργότερα. Σίγουρα θα επιστρέψει με νέα, ανανεωμένη μορφή, γιατί έχουν μεσολαβήσει και 10 χρόνια από την πρώτη μέρα που εμφανίστηκε, όμως δεν θα αλλάξει ποτέ η ουσία και ο σκοπός της: να προωθεί τη λογοτεχνία τρόμου.
Αγαπημένους συγγραφείς που να αποτελούν έμπνευση για σένα, έχεις; Πες μας μερικά ονόματα και τι είναι αυτό που τους έκανε να ξεχωρίζουν;
Πάντα με δυσκολεύει αυτή η ερώτηση, γιατί ενώ έχω ως αγαπημένο συγγραφέα τον Edgar Allan Poe, η αλήθεια είναι πως σχεδόν κάθε συγγραφέας, που το βιβλίο του θα έχει την τύχη να πέσει στα χέρια μου, έχει κάτι να μου προσφέρει -αν και όχι πάντα θετικό. Προσπαθώ όμως να μαθαίνω από τα αρνητικά που ανακαλύπτω και να κρατώ τα καλά σε κάθε ανάγνωσμα. Παρ’ όλ’ αυτά, συγγραφείς όπως ο Ray Bradbury, o Ernest Hemingway, η Anaïs Nin, ο Stephen King ή ο Oscar Wilde έχουν μια ξεχωριστή θέση στη βιβλιοθήκη και στα μαθήματά μου.
Ιλέην, σε ευχαριστώ πολύ για το χρόνο σου και εύχομαι ό,τι καλύτερο στην πορεία σου. Κλείνοντας, θα ήθελες να στείλεις ένα μήνυμα στους αναγνώστες μας; Πες μας και πού μπορούν να σε βρουν στα social!
Εγώ ευχαριστώ πολύ για την ευκαιρία να μιλήσω για τη δουλειά μου και εύχομαι κάθε επιτυχία στα Λογοτεχνικά Ταξίδια και πολλές εμπνεύσεις σ’ εσένα για τα μελλοντικά σου βιβλία! Θα ήθελα να ενθαρρύνω τους αναγνώστες των Λογοτεχνικών Ταξιδιών να μη φοβούνται να διαβάζουν και είδη έξω από τη ζώνη ασφαλείας τους (το comfort zone τους, που λένε και στο χωριό μου) και να δίνουν ευκαιρίες τόσο σε Έλληνες συγγραφείς όσο και σε λογοτεχνικά είδη που δεν έχουν ακόμα δοκιμάσει! Είμαι πολύ ενεργή στο Instagram (@elaine.rigas), όπου μπορείτε να βρείτε απόψεις βιβλίων, συγγραφικές συμβουλές και άλλα ενδιαφέροντα πραγματάκια γύρω από τον χώρο του βιβλίου, στο TikTok (@elaine.rigas), ενώ πάντα με βρίσκετε και στο Facebook (Elaine Rigas). Ευχαριστώ πολύ και πάλι για τον χρόνο σου και την πολύ όμορφη συζήτηση, Νεκταρία!
Υπέροχη συνέντευξη